Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları, Osmanlı/Türk coğrafyası ile Malay dünyasının köklü devleti Açe ilişkilerini ele alan yayınlarına bir yenisini ekledi. Osmanlı Devleti ve Modern Türkiye Cumhuriyeti ile Malay dünyası ilişkileri üzerine farklı çalışmaları bulunan araştırmacı Mehmet Özay’ın kaleme aldığı Kesultanan Aceh dan Turki Narasi Sejarah dan Ingatan Lokal (Açe Sultanlığı ve Türk İlişkileri: Tarihi Bağlam ve Yerel Hafıza) kitabı, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları tarih kategorisinde yerini aldı.
Açe ve Malaya çerçevesinde sömürgecilik tarihi, sömürge sonrası bağımsızlık hareketleri ve Müslüman toplumların sosyolojisi üzerine çalışmalarına devam eden İbn Haldun Üniversitesi Sosyoloji Bölümü öğretim elemanı Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Özay’la bölge tanıklıklarını akademik bir evreye taşıdığı son kitabını konuştuk.
16. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar hüküm süren Açe Sultanlığı ve Türk ilişkilerini tarih ve toplumsal hafıza ekseninde ele aldığı bu kitapta, tanıklıklarını ve akademik birikimini bir arada sunan Mehmet Özay, bölgeye ilk olarak Hint Okyanusu’nu çevreleyen ülkeleri etkileyen 26 Aralık 2004’teki deprem ve tsunami sonrasında gidiyor. Karşılaştığı insanlar ve kültürlerin kendisini Türkiye ile Malay toplumları arasındaki bağı düşünmeye sevk ettiğini söyleyen Özay, şöyle devam ediyor:
“Gerçekte daha lise yıllarında bölge ülkeleriyle ilgili gelişmeleri dönemin önde gelen bazı dergilerinde okumuştum. Dolayısıyla az da olsa bir haberdarlıktan söz etmem mümkün. Ancak bunun yapısal ve sürdürülebilir bir araştırma ve akademik evreye evrilmesinin dönüm noktası 4 Eylül 2005’te Açe’ye ayak basmamla olmuştur. Açe-Türk ilişkilerini bizzat sahadaki somut ve yazılı verilerle, aynı zamanda Açe toplumunda güçlü sözlü kültürün katkılarıyla nereye dayandığı konusunu işlemek, konuyu Türkiye’de masa başında çalışmaktan oldukça farklıydı. Temelde sosyal-antropolojinin alanı olarak değerlendirilebilecek bir yöntemin uygulamaya geçirilmesi yaygın bir akademik yaklaşımdır. Bu noktada, çalışmayı bir kitabi boyutu, bir de saha çalışması boyutu olarak değerlendirmek mümkün. Ancak şunu açıkça söylemeliyim ki, bu çalışmanın kitabi boyutuna güç ve destek en çok bu saha karşılaşmaları ile olmuştur.”
İki kültür kesişiyor, birbirini besliyor
Endonezyaca yayımlanan Kesultanan Aceh dan Turki Narasi Sejarah dan Ingatan Lokal kitabı, Açe ve Türk toplumlarının tarihin hangi evrelerinde ve dönemlerinde yollarının kesiştiği ve bu sürecin hangi parametreler etrafında şekillendiği ve değerlendirildiğine dair özlü bilgiler içeriyor. Özay, kaynaklar bölümüne göz atıldığında sadece bu çalışmalar üzerinden bile iki toplum, iki coğrafya ilişkilerinin gelişimi ve yönelimine dair kayda değer bilgiler bulunabileceğine ve bunlardan hareketle daha kapsamlı eserler ortaya koyulabileceğine işaret ediyor. İki toplum arasındaki ilişkilerin dini, kültürel, diplomatik olgulardan beslenerek ilerlediğini kaydeden Özay, çalışmasında öne çıkan bu unsurlarla ilgili verileri bazı görsel malzemelerle destekleyerek ortaya koyuyor.
Tanıklıklara, dostluklara dayalı kolektif bir eser
Çalışmanın uzun bir dönemde birbirinden farklı bireylerle tanışıklığı ve bunların doğrudan ve dolaylı katkılarıyla ortaya çıkan kolektif bir eser olduğunu anlatan Özay, “Eserin jenerik sayfasında dikkat çekilen Thayeb Loh Angen, eseri Endonezyaca’ya çeviren ve bu süreçte çalışma disiplini ile öne çıkan Afdhal Muchtar ve ayrıca çalışmayı gözden geçiren Nia Deliana, çalışmaya Açe’den destek veren görünür kişiler. Çalışmanın kapak resmi, başlı başına bir husus. Söz konusu ailenin bugün hayatta olan fertleriyle üç farklı bölgede üç farklı zaman diliminde yaptığım mülâkatlar sırasında edindiğim görsel malzemeden birini kapakta kullanmak önemliydi. Bu nedenle Attahashi ailesi, diğer katkılarının yanı sıra, bu önemli fotoğrafı paylaşmak suretiyle bu işin parçası oldular. Arka kapak fotoğrafı Sayın Coşkun Aral’a ait. Banda Açe ziyareti sırasında kısa ancak önemli ziyaretler yaptığımız yerlerden biri olan Kampung Bitai’da çektiği bir fotoğrafı bizimle paylaşması, bir anlamda kitabın konseptini yani, Açe-Türk unsuruna vurgunun görsellik boyutunu tamamlıyor.” diye konuşuyor.
“Dilin Endonezyaca olması çalışmayı uluslararası okur kitlesine açıyor”
Eserin Endonezyaca olarak yayımlanmasının, iki kültür evreni arasında benzeri çalışmalara kapı aralama ve bu noktada gerek akademik gerek akademik olmayan yayınların nitelik ve nicelik önemleriyle gündeme gelmesine katkı sağlama amaçlarını taşıdığını belirten Özay, “Çalışmanın dilinin Endonezyaca olması zorluklara neden olabilir. Ancak iki bölge ve toplum ilişkisinde taraflardan birinin Türk-Türkiye ve bu ülkenin geçmişi olması, kaynakların niteliği, görsel malzemenin kendinde bir veri olması gibi hususiyetler eserin toplumda karşılık bulacağının işaretidir. Bunun yanı sıra, yine eserin Endonezyaca yayınlanmış olması çalışmayı uluslararası okur kitlesine açık hale getirmektedir. Başta adına geniş Malay dünyası dediğim, Endonezya, Malezya, Singapur, Tayland, Bruney gibi toplumlarının kahir ekseriyeti ya da azınlığı Endonezyaca konuşan bölge çalışmaları noktasında kayda değer akademisyeni ve araştırma kurumunun bulunduğu ülkeler kadar; Avrupa ve Kuzey Amerika’da Malay çalışmaları merkezleri ve bölümlerine de hitap eden bir yönü olduğunu vurgulamak gerekiyor.” ifadelerini kullanıyor.
Görselleri ve saha çalışmalarıyla kaynak bir eser
Uzun bir tarihi sürece yayılan ve kesintilere uğrayan iki toplum arasındaki ilişkilerin belirli başlıklar altında özet olarak sunulduğu kitap, çeşitli çevrelerce zaman zaman dikkat çekilen ilişkilerin mitolojik boyutunu da gizli/açık değerlendirmeye açıyor. Buna ilave olarak, iki toplum arasındaki ilişkilerden habersiz olan akademi ve farklı toplum kesimlerine görselliğiyle, kaynaklarıyla, karşılaştırmalı ve saha çalışması yöntemiyle giriş mahiyetinde bir veri sağlıyor. Çalışma, sosyal bilimlerin farklı alanlarından ve özellikle de bölge araştırmaları yapan veya bu alanda ileride çalışmalar ortaya koyacak akademisyenler, araştırmacılar ile öğrencilere hitap ediyor.
Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları tarafından 2018’de yayımlanan “Açe Darüsselam Sultanlığı: İslam Öncesi Dönemden 20. Yüzyıl Başlarına Kadar Açe Tarihi” kitabının da yazarı olan Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Özay, uluslararası alana hitap eden bu tür yayınlara destek olmasından dolayı hem üniversiteye hem de Osmanlı-Malay Dünyası Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (FSM OSMAD) yetkililerine teşekkürlerini iletiyor.
Kesultanan Aceh dan Turki Narasi Sejarah dan Ingatan Lokal (Açe Sultanlığı ve Türk İlişkileri: Tarihi Bağlam ve Yerel Hafıza) kitabı, seçkin kitabevleri ve internet kitap satış sitelerinden edinilebilir.
